ჩვენ მათ ყოველდღე, ყოველ წელს ვხედავთ წიგნის მაღაზიის ვიტრინებში.
საზღვარგარეთ, როგორ წესი, მათთვის ცალკე, საპატიო თაროა გამოყოფილი წარწერით "ბესტსელერი", ჩვენთან კი - მთლიანი მაღაზია. ყველა დამეთანხმება, რომ ქართველები უფრო მომგებიან მდგომარეობაში ვართ - უბრალოდ ვერ შეგვაწუხებს კითხვა "რა წავიკითხოთ?", რადგან არჩევანი, ჩვენს მაგივრად, უკვე სხვებმა (აქაურმა გამომცემლობებმა თუ წიგნის შემომტანებმა) გააკეთეს. ან იქნებ, ჩვენ გავაკეთეთ არჩევანი და წიგნის ბაზარიც "მოთხოვნა - მიწოდების" პრინციპით მუშაობს?
ერთფეროვნება ყველაზე მეტად წიგნის ფესტივალზეა თვალშისაცემი. დადიხარ სხვადასხვა წიგნის გამომცემლობების სტენდებს შორის, თვალში კი, ძირითადად, ერთი და იგივე ავტორები გხვდება. უცნაურია, მაგრამ ეს ეხება არა მარტო ქართულ თარგმანებს, არამედ რუსულ და ინგლისურ წიგნებსაც - ყველა ენაზე ზიუსკინდი, აკუნინი, ჰამსუნი, მარკესი, კოელიო... თუ რომელიმე ავტორი ჯერ არ წაგიკითხავთ, გირჩევთ, ეს ფაქტი საზოგადოებაში არც აღნიშნოთ, რადგან ან ვერ გაგიგებენ, ან სულაც დაცინვის ობიექტი გახდებით. არ აქვს მნიშვნელობა თქვენს ლიტერატურულ მისწრაფებებს, გემოვნებას ან ბოლოსდაბოლოს, განათლების დონეს - ეს ავტორები უნდა წაიკითხოთ და მორჩა. თუ წაიკითხავ, მასობრივი გემოვნების ძალადობის მსხვერპლი ხარ, თუ არა - პერსონა ნონ გრატა არამხოლოდ ლიტერატურულ, ჩვეულებრივ, სამეგობრო წრეშიც. არჩევანი, ისევ და ისევ, მცირეა.
ბოლო ხანებში მოდური ლიტერატურა ჩვენში ზედმეტად მოდური და კულტურულობისა და კარგი ტონის ინდიკატორი გახდა. საკმარისია სადმე აღნიშნო, რომ ზიუსკინდის რომელიმე ნაწარმოებს კითხულობ, რამდენიმე ადამიანი აუცილებლად აღნიშნავს მოწონებით - "კარგია, ზიუსკინდი მოდურია". თუ რჩევას იკითხავ, გეტყვიან: "ამ გაზაფხულზე დენ ბრაუნს კითხულობენ". რას ნიშნავს ამ გაზაფხულზე? რომ ზაფხულში აღარ უნდა წაიკითხო? ალბათ ასეა, რადგან შემდეგ სეზონზე ახალი ბესტსელერი გამოვა და წინა მოძველდება, შესაბამისად აქტუალურობასაც დაკარგავს. ამიტომ ჩვენში წიგნმა გლამურული მაკულატურის ფუნქცია შეიძინა, მიუხედავად თავისი ჭეშმარიტი ღირებულებისა. ამ უკანასკნელის განსაზღვრა ერთბაშად ცოტა რთულია, რადგან წიგნი ხომ ღვინოს ჰგავს - მხოლოდ გარკვეული ხნის შემდეგ შეგიძლია დანამდვილებით თქვა, კარგი და ფასეულია თუ არა, მაგრამ ამას ვერ დაადგენ, თუ წიგნს მოდურ ნივთად აქცევ და მაშინვე უკანა თაროზე მოისვრი, როგორც კი მასზე ლაპარაკს შეწყვეტენ.
მასობრივი კულტურის ზეიმი ახალი მოვლენა არაა და ეს პრობლემა სხვა საუკუნეებშიც იყო, თუმცა ისეთი წიგნები, როგორიცაა "ქალი კამელიებით" გავლენას არ ახდენდნენ ეპოქის ფასეულობებზე. ასეთ წიგნებს გასართობად კითხულობდნენ, სერიოზულ ლიტერატურას კი თავისი კუთვნილი ნიშა ჰქონდა. დღეს განსხვავება იმაშია, რომ ყალიბდება თანამედროვე ლიტერატურის გლობალური მოდელი, რომელსაც კითხულობს ყველა. კითხულობს იმიტომ, რომ ეს თანამედროვე იმიჯის ნაწილია, იმიტომ რომ ამის გარეშე საზოგადოებაში საუბარს ვერ წარმართავ. ასეთი მკითხველი გამომცემლობისთვისაც ნამდვილი საჩუქარია: ისინი საიმედო მკითხველები არიან (თუ არ წაიკითხავენ, წიგნს მაინც იყიდიან) და თან ძალიან ფართო წრეს წარმოადგენენ. არაპოპულარული წიგნების შემოტანა კი დიდ რისკთანაა დაკავშირებული, რადგან არ არსებობს მათი შეძენის მიზეზი. თუმცა, შემთხვევით შეიძლება ასეთი წიგნებიც იყიდონ, მაგრამ უმეტეს შემთხვევაში, არ დააფასებენ. მაგალითად, წიგნის ბაზრობაზე ყური მოვკარი, ერთი გოგონა მეორეს როგორ ეუბნებოდა ბორის ვიანის წიგნზე, წავიკითხე და ვერაფერი გავიგეო. ერთი შეხედვით, არც არაფერია უცნაური იმაში, რომ სტუდენტმა პატაფიზიკურ რომანს ვერაფერი გაუგოს. თუმცა როცა საუბარი მილორად პავიჩის რომანებზეა, ასე კატეგორიულად არავინ ამბობს, ვერაფერი გავიგეო, რადგან პავიჩი გაცილებით მოდური ავტორია და მისი ვერგაგება, უბრალოდ, ცუდი ტონია. ამიტომ, პავიჩი საინტერესო მწერალია, ვიანი კი - გაუგებარი.
სეზონის მოდური მწერლების გარდა არსებობენ, ასე ვთქვათ, ამოჩემებული მწერლებიც. მაგალითად, მარკესი. მისი წიგნებით თაროები გადავსებულია, თარგმნიან ყველაფერს, იმის მიუხედავად კარგია თუ ცუდი. ის ერთ-ერთი იმათთაგანია, რომლის წაუკითხაობაც ძალიან უხერხულად ითვლება. არადა, ადამიანს უნდა ჰქონდეს იმის უფლება, თავად აირჩიოს წასაკითხი ლიტერატურა და არავინ აძალებდეს რაღაცის კითხვას, როგორი საყოველთაოდ აღიარებული და კარგიც არ უნდა იყოს ავტორი. ამასთან, რომელიმე მწერლის ამგვარი გაფეტიშება ჩრდილში აყენებს სხვა საინტერესო ავტორებს, რომლებიც არც შემოაქვთ და არც ითარგმნება ქართულ ენაზე.
ქართულ ბაზარზე კიდევ ერთი უცნაური ტენდენციაა. მაღაზია "პარნასის" ვებ-გვერდზე თუ პერიოდულად შეიხედავთ, შეამჩნევთ, რომ დენ ბრაუნისა და კოელიოს მსგავსი მწერლების გარდა, ბესტსელერებში ხვდებიან ის თანამედროვე ქართველი ავტორები, რომლებიც ამ წუთისოფელს გამოესალმნენ. ირაკლი ჩარკვიანის სიკვდილის შემდეგ, პარნასის ათეულში დიდი ხნის გამავლობაში იყო მისი "მშვიდი ცურვა". იგივე ხდება აწ განსვენებულ ნიკო გომელაურთან დაკავშირებითაც. ორივე ადამიანის შემოქმედება საინტერესოა, თუმცა არ მახსენდება, რომ ისინი სიცოცხლეშიც ამ დოზით ყოფილიყვნენ დაფასებულები. აქედან უბრალო დასკვნა - თუ გინდა, რომ საქართველოში შენი ნიჭი აღიარონ, არც მეტი, არც ნაკლები, უნდა მოკვდე. არა, განა საზღვარგარეთ სხვანაირადაა, უბრალოდ, იქ სიცოცხლეშიც აფასებენ ხოლმე ხალხს.
ამ წერილის მიზანი პოპულარული წიგნების დაგმობა და გაკრიტიკება არ არის. მათ შორის ბევრი კარგი წიგნიც გამოერევა ხოლმე. მთავარი პრობლემა ისაა, რომ იმ წიგნებშიც შეიძლება იყოს მსოფლიო შედევრი, გაყიდვის ლიდერებად რომ არ გვევლინებიან, თუმცა ამას საშუალო ქართველი მკითხველი, სამწუხაროდ, ვერასოდეს გაიგებს, რადგან ასეთ პროდუქტს ქართული მაღაზიების დახლებზე ძნელად თუ აღმოაჩენს. რჩება ერთადერთი გამოსავალი - იკითხო კრიტიკა, დაეყრდნო საკუთარ ინტუიციას და სასურველი წიგნი ინტერნეტით შეუკვეთო უცხოეთში, რაც გაზრდილ ხარჯებთანაა დაკავშირებული. არის მეორე სამწუხარო ფაქტორიც - სეზონის "აქსესუარი" წიგნი, ხანდახან, სულაც არ აღმოჩნდება ხოლმე დამტვერილ კარადაში, არამედ წლების განმავლობაში ხდება აღტაცების საგანი, მაგალითად, კოელიო, რომლის შემოქმედებაც საკმაოდ პრიმიტიულია და კრიტიკოსების მიერ პლაგიატიზმად აღიარებული, საქართველოში, თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ მისი თითქმის ყველა წიგნი თარგმნეს და ყველამ წაიკითხა, უკვე კარგი მწერლის სტატუსი მიენიჭა. ეს ფაქტი იმაზე მეტყველებს, რომ ქართველები, რომლებიც უწინ საკმაოდ გემოვნებიან მკითხველებად ითვლებოდნენ, მოდის პერმანენტულ მსხვერპლად იქცნენ. ამასთან, საკუთარ თავზე ძალადობა არ არის ერთადერთი ბოროტება, მოდას აყოლილი მკითხველი რომ სჩადის. კნუტ ჰამსუნი ხომ ამბობდა თავის ესსეში, მხოლოდ ის ფაქტი, რომ მოდურ წიგნს შეუძლია წარმატების იმედი ჰქონდეს მხატვრული ღირებულების არქონის შემთხვევაშიც, უკვე იმაზე მიუთითებს, რომ მწერლის მიმართ მოთხოვნებიც თავისთავად მცირდებაო. ასე რომ, წიგნის მოდის მიხედვით შერჩევა არ არის ისეთი უწყინარი საქციელი, როგორც ეს დიორის ამ სეზონის კოლექციიდან რაიმე აქსესუარის ყიდვის შემთხვევაში იქნებოდა - ამით ლიტერატურის განვითარებას ექმნება საფრთხე. იგივე კნუტ ჰამსუნი, მოდური ლიტერატურის ფენომენზე რომ წერდა... მოიცა, თქვენ რა, ჰამსუნი წაკითხული არ გაქვთ?!
24 საათი/“Weekend“
მშვენიერი პოსტია;)
ReplyDeleteვაიმე მე კოელიოი არ მაქ წაკითხული! :D
კარგი პოსტია ძალიან :)
ReplyDeleteკოელიო წაკითხული მაქვს 6 წლის წინ, რუსულად, მაშინ აღმოვაჩინე რომ არსებობდა ასეთი ავტორი და წავიკითხე, მაგრამ განსაკუთრებული აღფრთოვანება არ გამოუწვევია ჩემში...კნუტ ჰამსუნიც რუსულად მაქვს წაკითხული სტუდენტობაში, ძლაინა მძიმე წასაკითხია, არ შემიძლია არ აღვნიშნო რომ ძლიერი მწერალია, თუმცა სასიამოვნო წასაკითხი არ არის ნამდვილად....მარკესის "მარტოობის ასი წელი" რატოა საკულტო ნაწარმოები და რატო ითვლება, რომ აუცილებლად უნდა მოგწონდეს და რაც მთავარია სამაგიდო წიგნი იყოს არ ვიცი, მისი ნაწრმოებებიდან ყველაზე მეტად "გამოცხადებული სიკვდილის ქრონიკა" მომწონს...
ბორხესი დაგავიწყდა, ავტორი რომელზეც გიჟდებიან, მაგრამ ხშირ შემთხვევაში წაკითხული არ აქვთ საერთოდ :)))))
გეთანხმები იმაში რო თბილისში წიგნების მაღაზიებში ძალიან ძნელია მოიძიო ის ავტორები რომლებიც დაგაინტერესებს...სამწუხაროდ ადრე მოსკოვიდან ვიწერდი წიგნებს...დღეს თვალებს ვითხრი კომპიუტერის ეკრანზე კითხვით...
მემგონი ტენდენცია რომ კითხვა მოდაშია, უკვე კარგია.
ReplyDeleteშესანიშნავი სტატიაა, ძალიან კარგად დაწერილი. და weekend -იც მაგარია.
ReplyDeleteროდრიგო, მადლობა :) ვხვდებოდი რომ კარგი ბიჭი იყავი :D ოღონდ არ მითხრა, რომ ამ მოდის მსხვერპლი არ ხარ, არ დაგიჯერებ ან ჩავთვლი, რომ წიგნის საკითხავად საჯაროში დადიხარ )))
ReplyDeletemecmikvarkhar, ასევე მადლობა შეფასებისთვის :)
ბორხესის გარდა კიდევ სხვა მწერლების ჩამოთვლაც შეიძლება, მაგრამ ბლოგიც იტვირთება და 24 საათსაც აქვს რაღაც ლიმიტი ))))
ირინა, წიგნების ყიდვა აპრიორში მათ წაკითხვას არ გულისხმობს, ინტერიერის გალამაზებაც შეიძლება :D
ნან, დიდი მადლობა :)
ReplyDeleteსიმართლე რომ გითხრა დასახელებული უმეტესი წიგნი არ მაქვს წაკითხული :(
ReplyDeleteაი მარკესი მხოლოდ ;)
ხოდა საჯაროშიც არ დავდივარ, მხოლოდ სახლის ბიბლიოთეკა და ჩემს უბანს აქვს საყვარელი ბიბლოოთეკა ;) და კიდე სანათესაოს ბიბლიოთეკა ;)
წიგნებს მართლა ყიდულობს ზოგი ინტერიერის გასალამაზებლად, და მე ისეთებიც ვიცი ავტორს კი არა ფერს და წიგნის ხარისხს რო არჩევს :))
ReplyDeleteვფიქრობ, მოდური წიგნის წაკითხვა პრობლემა არ არის, მაგრამ ცუდი ის არის, რომ მიუხედავად იმისა მოგეწონება თუ არა წიგნი მაინც იტყვი: "ვაუ, ეს რა წაიკითხა ჩემმა თვალებმაო". ერთფეროვნებაც ცუდია. კარგია, როცა ლიფსიტებით სავსე მდინარეში ოქროს თევზს დაიჭერ.
ReplyDeleteაბა რა, მე ძალიან მიყვარს რამდენიმე მოდური ავტორი. პრობლემა ისაა, არამოდურის წაკითხვაც რომ გინდა და ვერ შოულობ
ReplyDeleteNina Gorecki
ReplyDeleteერთი რომ ირინას დავეთანხმებოდი
მერე მე სამწუხაროდ წიგნების დრო ძალიან ნაკლებად მაქვს და როცა მაქვს ძირითადად ვკითხულობ koob.ru-ზე დადებულ თანამედროვე ავტორებს
გადმოვაკოპირებ ხოლმე დავბეჭდავ A4-ებზე და ვკითხულობ :)
ხოდა სწორედ ასე აღმოვაჩინე მინაევი რომელიც ჩემი უსაყვარლესო მწერალი გახდა და კი არ ვკითხულობ ვნთქავ მის წიგნებს
სულ ყველაფრი მაქვს წაკითხული ბოლო წიგნის გარდა რომელიც დაბეჭდილი მიდევს და ვერ გადავფურცლე უდროობის გამო :(
რა ჯობია მერე, თანამედროვე ავტორებს თუ კითხულობ :) ძალიან ბევრი ფავორიტი მყავს თანამედროვეებში.
ReplyDeleteუბრალოდ, „ოღონდ ვიკითხოთ და რას წავიკითხავთ, სულ ერთია“ არაა სწორი, ცუდის კითხვას ჯობია აერობიკით დაკავდე, სასარგებლო მაინცაა ))))
აი წარმოიდგინე ტიპი, გოჩა მანველიძის წიგნების კითხვაზე რომ გიჟდება და წიგნიდან თავს არ იღებს, რა არის ამ ტენდენციაში მაგარი? : ))
P.S.კარგია რო ბეჭდავ, დავბრმავდი კომპში კითხვით : (
ისევ ჯობს რუსულად თარგმნილ წიგნებს მიაწვეს მკითხველი. იქ გაცილებით ფართო არჩევანია და მეტს ნახავს ადამიანი საინტერესოს. უი, კიდევ ამ პოსტში შეიძლებოდა ასევე Twilight-ის გახსენება, რომელმაც გაყიდვებით თავად კოელიოსაც აჯობა მგონი )))
ReplyDeleteმე ისეც რუსულად თარგმნილი უფრო მომწონს, მაგრამ რუსულშიც რომ მცირე არჩევანია ჩვენს მაღაზიებში? ))
ReplyDeleteTwilight და ჰარი პოტერი უკვე სხვა რაღაცაა და ცალკე სტატიის დაწერა შეიძლება კინოს და წიგნების თემაზე : )
მართალი ხარ, ჩვენთან რუსულად მცირე არჩევანია, თუმცა მაინც შეიძლება რამის გამოძებნა (ქართულისგან განსხვავებით) შარშან წიგნის გამოფენაზე ბლომად კარგი წიგნები ვნახე რუსულად, რომლის ჭაჭანება ქართულად იქნება ალბათ შემდეგ საუკუნეში ... )))
ReplyDeleteმართალი ხარ და სხვათაშორის, მგონი შარშან გამოფენაზე ბევრად მეტი და უკეთესი წიგნები იყო რუსულად, ვიდრე წელს, ეხა გამახსენდა )
ReplyDeleteცოტა დავიგვიანე მგონი :)
ReplyDeleteმეც იგივეს ვფიქრობ, მაგრამ ესეც ხო მოდურია?
Interests Music, Perfumes, Wines, France, Mythology, Hiking
Favorite Movies 99 Francs, The Matrix, The Unbearable Lightness of Being, Paris, je t'aime, Léon, Flickering Lights
Favorite Music Trip hop, Classical, Alternative
Favorite Books Cola Breugnon by Romain Rolland, A Clockwork Orange by Anthony Burgess, The Magic Mountain by Thomas Mann, The Odyssey by Homer, The Little Prince by Antoine De Saint Exupery, Unbearable Lightness of Being by Milan Kundera, L'etranger by Albert Camus, Farenheit 451 by Ray Brudbery